Dealmaker Maartje Poelman, WUR
Elke nieuwsbrief stellen wij iemand voor de meewerkt aan de Regio Deal Foodvalley. Deze maand maakt u kennis met Maartje Poelman, universitair hoofddocent bij de leerstoelgroep Consumptie en Gezonde Leefstijl bij Wageningen University & Research. “Voor het optimaliseren van voedselkeuzes moeten we niet alleen naar consumenten kijken, maar naar het hele systeem. Want voor een gezonde leefstijl is veel meer nodig dan voorlichting en educatie,” zegt Poelman. “Met name onderzoek naar preventie van voeding gerelateerde chronische ziekten is van belang. We moeten zorgen dat mensen niet ziek worden.”
Poelman studeerde Gezondheidswetenschappen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en promoveerde daar binnen de vakgroep Preventie en Volksgezondheid. Ze verdiepte haar kennis in het werkveld healthy urban living, het snijvlak van sociale geografie, gezondheid en leefomgeving bij de Universiteit Utrecht. In die rol was ze, met een pauze vanwege een jaar in Melbourne, betrokken bij het thema Voeding en gezondheid binnen de Regio Deal Foodvalley. In 2020 startte Poelman bij Wageningen University & Research bij de leerstoelgroep Consumptie en Gezonde Leefstijl. Ze is blij dat met werkpakket 2 de gezonde eetomgeving op de kaart wordt gezet.
Poelman is gedreven om preventie een grotere rol te laten spelen om ziekte te voorkomen. “We zijn in beleid nu nog vooral op curatieve zorg. Momenteel heeft meer dan 50% van de Nederlanders overgewicht en kampen meer dan 2,5 miljoen mensen met diabetes 2 of hart- en vaatziekten. Maar veel van de chronische ziekten kunnen voorkomen worden. Met name onderzoek naar de preventie van voeding gerelateerde chronische ziekten is dus van belang. We moeten echt kijken hoe we er beter voor kunnen zorgen dat mensen niet ziek worden.”
Ongezond voedselaanbod
“Bij preventie wordt er nog vooral vaak ingezet op het weerbaar maken van het individu, terwijl we weten dat onze leefomgeving een belangrijke rol speelt in ons gedrag. Zo ondersteunt de huidige eetomgeving geen gezonde keuzes. Momenteel draagt 80% van het aanbod en aanbiedingen in supermarkten niet bij aan een gezond voedingspatroon. In veel horecagelegenheden is dit aandeel hoger. Zo’n omgeving ondersteunt gezonde keuzes dus niet. Of stelliger gezegd; de omgeving stimuleert vooral ongezonde keuzes.” Poelman neemt obesitas als voorbeeld: “obesitas is eigenlijk een normale reactie op een abnormale omgeving.”
Daarbij is het een zorgelijk dat voedingsgerelateerde chronische ziekten vaker voorkomen bij mensen met een lage sociaaleconomische positie. Dit laat zien dat er naast de voedselomgeving ook factoren in het sociale- en economische domein zijn die voedselkeuzes beïnvloeden. Bestaansonzekerheid en gerelateerde omstandigheden eisen namelijk aandacht op in het denken en handelen van mensen. Hierdoor blijft er geen geld, tijd of energie over voor andere, minder urgente, zaken -zoals gezonde voedselkeuzes. Daarom zal preventief gezondheidsbeleid ook maatregelen moeten bevatten met betrekking tot bijvoorbeeld het bevorderen van bestaanszekerheid, schuldhulpverlening of het financieren van voedselhulp.
Hoe creëer je een gezonde voedselomgeving?
Dit realiseer je niet met één simpele stap. Als voorbeeld noemt Poelman de eetomgeving van ziekenhuizen en zorginstellingen. “Om een gezonde voedselomgeving binnen een ziekenhuis te creëren, moet je aan veel knoppen draaien”, zegt Poelman. “Alleen een welwillende beleidsmedewerker of inkoper is niet genoeg. Als die vertrekt stort het kaartenhuis weer in. Duurzaam en gezond aanbod vergt langdurige commitment, een visie met een vertaling naar beleid, inbedding in onderwijs en trainingen, betrokkenheid van alle partijen, van artsen en verpleegkundigen tot aan het bestuur en management. Kortom, het hele systeem binnen het ziekenhuis moet veranderen. En het is een weg van langere adem en als onderdeel van de Regio Deal onderzoeken wij de stappen die hierin worden gezet.”
Systeemaanpak vraagt om integrale benadering
Richt je niet enkel op het individu, maar op het hele systeem rondom de eetomgeving, is de centrale boodschap van Poelmans verhaal. “Om de risicofactoren te verminderen moeten we van alle kanten mensen ondersteunen om gezond te eten. Dat vergt een beweging van veel partijen, soms met verschillende belangen. Een broodje kroket verkoopt nou eenmaal goed. En minder buitenreclames voor alcohol of fastfood betekent wellicht ook inkomensderving voor gemeenten,” zegt Poelman.
“In het kader van de Regio Deal Foodvalley onderzoeken we binnen verschillende gemeenten hoe een omslag kan worden bewerkstelligd, ook al zijn het eerste kleine stapjes. Zo hebben we met de gemeente Veenendaal een zogenaamde systeemkaart van de lokale voedselomgeving uitgewerkt. Het mooie van deze methode,” zegt Poelman, “is dat je op deze manier alle factoren die de lokale voedselomgeving vorm en de onderlinge samenhang in beeld kunt brengen. Daarmee krijg je het krachtenveld goed in beeld.”
Betutteling of noodzakelijk?
Ongezond aanbod heeft dus nu nog de overhand. Gevraagd naar wat we in gang kunnen zetten in de regio zegt Poelman: “de hele Regio Foodvalley heeft recentelijk het pleidooi voor de Btw-verlaging op groente en fruit ondertekend. Dat helpt mee om verandering in gang te zetten. Maar het is ook nodig dat er binnen gemeenten concreet beleid wordt gemaakt voor de voedselomgeving waarin wordt samengewerkt tussen de verschillende beleidsdomeinen. En dat begint bij het in kaart brengen hoe het er nu voor staat; is er bijvoorbeeld een voedselbeleid? En welke eisen stel je in reclame- of evenementenbeleid. En waar laat je fastfoodaanbieders toe? En hoe is het gesteld met het eigen aanbestedingsbeleid? Ook hier ligt een taak voor de nationale overheid.”
“En,” vult Poelman aan, “laat de gedachte los dat ongezond eten enkel een vrije keuze is. We vinden het betuttelend als de overheid zich bemoeit met consumptiegedrag. Maar uit alle onderzoeken blijkt dat grotendeels onze omgeving ongezond gedrag in de hand werkt. Consumenten maken niet automatisch een weloverwogen keuze omdat ze kennis hebben.”